[ Pobierz całość w formacie PDF ]

świt:
130
najbliżsi nienawistni na koniach smolistych i rydzych
chcesz czy nie chcesz zaliczonyś do nich
widzisz
w świtaniu pałającym przewala się tłum jez
dz
ców
a oddalając się rosną
o klęsko
dno
(podkreślenie moje  E. B)
Wskaż podobieństwa i różnice między postawą (systemem wartości, samopoczuciem,
strategią) neoklasyka i katastrofisty.
Katastrofizm radosny
Reguła solidarności była z premedytacją łamana przez tych poetów, którzy akceptowali
katastroficzną diagnozę (wierzyli w nieuchronną zagładę dotychczasowej struktury świata),
przemawiali językiem katastroficznych wizji, ale uważali, że stary świat powinien zginąć,
byli po stronie tych, którzy przeprowadzą ostatecznie dzieło zniszczenia i ustanowią nowy
ład.
Uchylenie reguły solidarności (przy zachowaniu trzech pozostałych) każe wyróżnić prze-
korną odmianę katastrofizmu, którą nazywam  katastrofizmem radosnym . Czy można ak-
ceptować katastrofę? Tak, pod warunkiem, że dostrzega się w niej sens rewolucyjny. Nie na-
leży się przeto dziwić, iż z  katastrofizmem radosnym spotkamy się czytając liryki i po-
ematy prozą Przybosia  pomieszczone w jego ostatnim tomie przedwojennym.
Przeczytaj wiersz Przybosia  Równanie serca . Podkreśl słowa i wyrażenia, które budują
obraz wojny. Na czym polega wizyjny charakter tych obrazów? Spróbuj dokonać klasyfikacji
znaków katastroficznej przepowiedni. Przy pomocy jakich środków (w których miejscach
tekstu) urzeczywistnia się tu reguła aktualności? Jak rozumiesz funkcję zaimków dzierżaw-
czych (,,pod moim piórem ,  plonie we mnie ,  atakuje mię ,  świat beze mnie )? Gdzie
sytuuje siebie podmiot autorski: wewnątrz ginącego świata  czy na zewnątrz katastrofy? Jaki
nastrój dominuje w tym utworze  rozpaczy? beznadziei? wzniosłości? Jak określiłbyś stosu-
nek  Ja lirycznego do sprawców katastrofy: boi się ich  czy podziwia?
Apokalipsa spełniona
Okupacja. Terror. Hitlerowskie i stalinowskie obozy niewolniczej pracy oraz systematycz-
nego ludobójstwa. Tym okazała się katastrofa drugiej wojny światowej. Rzeczywistość oku-
pacyjna, którą w Polsce nazwano a p o k a l i p s ą s p e ł n i o n ą, rozmiarami zbrodni oraz
grozy przerosła najczarniejszą wyobraz
nię przedwojennych wróżbitów klęski.
Gdy literackie przepowiednie się spełniły, młoda generacja powrześniowa manifestowała
więz
najbliższą z dorobkiem katastrofistów, uznając za swoich mistrzów i nauczycieli  naj-
wybitniejszych w tym nurcie  Czechowicza i Miłosza.
131
y
ródła cytatów:
E Czarnecka Podróżny świata. Rozmowy z Czesławem Miłoszem. Komentarze. Warszawa 1984 (przedruk za
wydaniem nowojorskim 1983).
K. Wyka Rzecz wyobraz
ni. Kraków 1959.
132
Aneks: wiersze do interpretacji
Władysław Broniewski
Poezja
Ty przychodzisz, jak noc majowa,
biała noc, noc uśpiona w jaśminie,
i jaśminem pachną twoje słowa,
i księżycem sen srebrny płynie,
płyniesz cicha przez noce bezsenne,
 cichą nocą tak liście szeleszczą 
szepczesz sny, szepczesz słowa tajemne,
w słowach cichych skąpana jak w deszczu...
To za mało! Za mało! Za mało!
Twoje słowa tumanią i kłamią!
Piersiom żywych daj oddech zapału,
wiew szeroki i skrzydła do ramion!
Nam te słowa ciche nie starczą.
Marne słowa. I błahe. I zimne.
Tym masz werbel nam zagrać do marszu!
Smagać słowem! Bić pieśnią! Wznieść hymnem!
Jest gdzieś radość ludzka, zwyczajna,
jest gdzieś jasne i piękne życie. 
Powszedniego chleba słów daj nam
i stań przy nas, i rozkaż  bić się!
Niepotrzebne nam białe westalki,
noc nie zdławi świętego ognia 
bądz
jak sztandar rozwiany wśród walki,
bądz
jak w wichrze wzniesiona pochodnia!
Odmień, odmień nam słowa na wargach,
naucz śpiewać płomienniej i prościej,
niech nas miłość ogromna potarga,
więcej bólu i więcej radości!
Jeśli w pieśni potrzebna ci harfa,
jeśli harfa ma zakląć pioruny,
133
rozkaż żyły na struny wyszarpać
i naciągać, i trącać jak struny.
Trzeba pieśnią bić aż do śmierci,
trzeba głuszyć w ciemnościach syk węży.
Jest gdzieś życie piękniejsze od wierszy.
I jest miłość. I ona zwycięży.
Wtenczas daj nam, poezjo, najprostsze
ze słów prostych i z cichych  najcichsze, [ Pobierz całość w formacie PDF ]