[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Okolo r. 1795, kiedy rozbiór trzeci powiekszal tak znacznie obszar zaboru
rosyjskiego, pozaprowadzano juz wszedzie na ziemiach zabranych
general-gubernatorów i gubernatorów cywilnych; rozszerzono te urzadzenia na
nowy zabór.
W zaborze pruskim zabrano sie od razu do usilnej polityki germanizacyjnej,
starajac sie zarazem o pozbawienie Polaków wlasnosci ziemskiej w przerózne
sposoby, chytre, podstepne i jawnie bezprawne. W roku 1777 w "regencji"
kwidzynskiej Polak kupil majatek od Niemca. Prezes regencji dostal za to
nagane w dosadnych slowach: "Zamiarem Jego Królewskiej Mosci (Fryderyka
II) jest kupowac dobra polskiej holoty, aby sie jej pozbyc, a Niemców utrzymac
przy ziemi, gdyz ci tylko sa pozadani". Królewszczyzny po dziewieciu latach
oddano w zawiadowanie specjalnym urzedom. Kolonizacja niemiecka zaczyna
sie od razu w roku 1773.
Ziemie, przywlaszczone przez Prusy w trzech rozbiorach, podzielone byly na
trzy prowincje: Prusy poludniowe z departamentami poznanskim, kaliskim i
warszawskim; Prusy Nowowschodnie z departamentami plockim i bialostockim i
Slask Nowy, t. j. ksiestwo siewierskie z zabranym skrawkiem województwa
krakowskiego. Ustawy sadowe wprowadzono od razu pruskie (Corpus iuris
Fridericiani) i poczeto do tego stosowac prawo prywatne. W r. 1797
wprowadzono do wszelkich spraw cywilnych pruskie "Allgemeines Landrecht".
W kazdym z pieciu departamentów byly urzedy zwane poczatkowo
"Kriegs-und-Domaenen-Kammer". Nalezalo do nich zaopatrywanie wojska,
zarzad królewszczyzn, pobór podatków, bezpieczenstwo publiczne i policja
wogóle, szkolnictwo i nadzór nad duchowienstwem. Urzednikami
wykonawczymi sa landrat w powiecie, stadtrat w miescie; pomocnikami ich sa
kreisrat w miescie, justycjarjusz na wsi, w królewszczyznach amtman. W
kazdym departamencie jest regencja zlozona z dwóch wydzialów,
wyznaczonych do sadownictwa. Naczelny prezes regencji ze swym wydzialem
sprawuje instancje wyzsza; wydzial nizszy ma na czele dyrektora. Spory od
200 talarów wyzej moga odwolywac sie do Berlina. Regencje sadza sprawy
kryminalne, prócz najdrobniejszych. Do drobiazgów sadowych byly
"Kreisjustizkommissionen" i "Kreisgerichte".
Austrja nie przesladowala niby Kosciola, sama katolicka; ale cesarz Józef II.
(1780-1790) mial swoje pojecia o Kosciele, które wychodzily na to, ze
duchowienstwo winno byc narzedziem do tem wszechstronniejszej egzekucji
wszelkiego widzimisie absolutnego monarchy. Reformy oslawione "józefinskie"
obejmowaly jednak nietylko sprawy koscielne, ale caly krag zycia publicznego;
naczelna zas ich zasada bylo, ze wszystko, co podlega cesarzowi, ma byc
zgermanizowane. W r. 1785 nakazano, ze musi ustapic z urzedu, kto w ciagu
Strona 155
Dzieje administracji
trzech lat nie wyuczy sie jezyka niemieckiego. Nastal zalew kraju przez
urzedników niemieckich (i zgermanizowanych Czechów). Szlachta utracila w
zaborze austrjackim od razu swój samorzad, a samo uzywanie dawnych
polskich tytulów scigane bylo olbrzymia grzywna 500 dukatów. Urzadzono we
Lwowie namiestnictwo, pod którego zwierzchnictwem podzielono kraj zabrany
na szesc cyrkulów, zawiadywanych przez niemiecko - czeskich urzedników.
Stosujac zycie publiczne do niemieckich prowincyj austrjackich, zaprowadzono
podzial szlachty na "stany" "magnacki" i "rycerski", którym pozwolono od r.
1782 wybierac "deputatów" na "sejmy postulatowe" galicyjsko - lodomeryjskie,
z prawem upraszania namiestnika, zeby byl laskaw zlozyc u stóp tronu wyrazy
wiernopoddancze, z dodatkiem najpokorniejszej prosby o cos takiego, co
rzadowi mile. Królewszczyzny skonfiskowano od razu; tenutarjuszów
pozostawiono jeszcze dozywotnio, ale kazano placic do skarbu polowe
dochodów. Zaprowadzono od razu pobór rekruta, nieznany zgola w Polsce.
W stosunkach administracji wiejskiej pozostawiono sadownictwo dziedziców,
lecz kazano im trzymac osobnych urzedników sadowych, t. zw.
justycjarjuszów, którzy musieli posiadac aprobate urzedu cyrkularnego.
Od roku 1777 podzielona byla "Galicja" na 6 cyrkulów i 19 dystryktów. W r.
1782 nowy podzial na 18 urzedów cyrkularnych, oprócz ksiestwa
oswiecimsko-zatorskiego, które tworzylo osobny okreg administracyjny. Na
czele cyrkulu stal Kreishauptman, a nad calym krajem gubernator. W r. 1785
wprowadzono jezyk niemiecki do sadów. Ustawa ogólno-austrjacka sadowa z
roku 1781 zostala wprowadzona równiez w Galicji; poprawiona i uzupelniona w
roku 1796 miala przetrwac cale stolecie. Kodeks karny wydano w r. 1787,
poprawiony w r. 1803 obowiazywal az do r. 1852.
Gubernator mial przy swym boku radców gubernjalnych. Z kompetencji jego
wylaczono skarbowe sprawy, tworzac osobna Izbe skarbowa, zwana
Finanzstelle.
Kreishauptman i dyrektorowie dystryktów mieli do pomocy kancelarje, zlozone
z pomocnika, praktykanta, sekretarza, trzech kancelistów i aktuaryusza; przy [ Pobierz całość w formacie PDF ]