[ Pobierz całość w formacie PDF ]

nowych wcieleniach, by nie brakło powodu do jaki wywoływać mniema się u innych, jest tedy
śmiechu, nieodłączna od \
ycia społecznego, wytworem \
ycia społecznego. Jest czymś
chocia\
nieznośna dla społeczeństwa, zdolna bardziej naturalnym, bardziej rozpowszech-
wreszcie do połączenia się ze wszystkimi nionym i głębiej wrodzonym ni\
egoizm,
wadami, a nawet z pewnymi cnotami, aby poniewa\
egoizm poskramia często sama
przybrać wszelką mo\
liwą do wyobra\
enia natura, podczas gdy z pró\
nością mo\
e sobie
formę. Ile\
więc pierwiastków trzeba stopić poradzić wyłącznie refleksja. Nie sądzę, abyśmy
razem! Uczony parający się chemią duszy, na świat przychodzili z wrodzoną
któremu powierzono by przygotowanie równie skromnością, chyba \
e zechcemy nazwać
subtel- skromnością jakąś czysto fizyczną nie-
102
207
ao6
Tego rodzaju pracę śmiech wykonuje nie-
śmiałość, bli\
szą zresztą dumy, ni\
by się
ustannie. I w tym sensie mo\
na by rzec, \
e
myślało. Prawdziwa skromność mo\
e być
śmiech jest swoistym lekarstwem na pró\
ność
jedynie rozmyślaniem nad pró\
nością. Rodzi
i \
e pró\
ność jest wadą istotnie komiczną.
ją widok złudzeń, których ofiarą padają inni,
Gdyśmy rozprawiali o komizmie form i
oraz obawa, \
e się pobłądzi samemu. Jest
ruchów, to wykazaliśmy, w jaki sposób tai;i to
podobna do przezorności właściwej nauce
a taki prosty i sam przez się śmieszny obraz
przez wzgląd na to, co się mówi i co się myśli o
mo\
e przeniknąć do bardziej zło\
onych
sobie. Cała składa się z poprawek, z
obrazów i u\
yczyć im nieco ze swojej
retuszów. Jest cnotą nabytą.
komicznej mocv; to pozwala niekiedy tłuma-
Nie jest łatwo rzec, w której dokładnie
czyć najwy\
sze formy komizmu formami naj-
chwili dą\
ność do skromności oddziela się od
prostszymi. Atoli odwrotna operacja odbywa
lęku przed śmiesznością. Atoli ten lęk oraz ta
się jeszcze częściej i dość płaskie efekty
dą\
ność są w zaczątku złączone ze sobą.
komiczne nale\
y łączyć z zani\
eniem bardzo
Pełne badania nad złudzeniami pró\
ności i
subtelnego komizmu. Pró\
ność, ta wy\
sza
cią\
ącą nad nimi śmiesznością rzuciłyby
forma komizmu, jest elementem, którego
pewnego dnia światło na, teorię śmiechu.
zawsze, choć mimowiednie szukamy w ka\
-
Mo\
na by wówczas zobaczyć, jak śmiech
dym przejawie ludzkich poczynań. A szukamy
pełni z niezwykłą regularnością jedną ze
jej choćby tylko po to, \
eby się z niej pośmiać.
swych głównych funkcji, którą jest przywoły-
Zaś wyobraz
nia nasza umieszcza ją zazwyczaj
wanie do przytomności wszystkich roztar-
tam, gdzie jej nie potrzeba. Z tą zasadą być
gnionych miłości własnych i uzyskiwanie tą
mo\
e nale\
ałoby powiązać całkiem
drogą mo\
liwie największego uspołecznienia '
niewybredne efekty komiczne, które
harakterów. Mo\
na by zobaczyć, jak pró\
-
psychologowie w sposób niewystarczający
ność, która jest naturalnym wytworem \
ycia
tłumaczą przez kontrast: oto mały człowie-
społecznego, sprawia jednak kłopot społe-
czek, który pochyla głowę przechodząc przez
czeństwu; podobnie niektóre lekkie trucizny,
ogromne drzwi, albo dwóch ludzi, olbrzym i
wydzielane stale w ludzkim organizmie,
karzełek, którzy maszerują raz
no trzymając
zatrułyby go z czasem, gdyby inne wydzieliny
nie neutralizowały ich wpływu.
103
209
208
się pod rękę. Przypatrując się z bliska temu Istnieją wszelako ramy ju\
gotowe, usta-
nowione przez społeczeństwo i dla społeczeń-
ostatniemu obrazkowi zapewne zauwa\
ysz,
stwa niezbędne, skoro jest ono oparte na
czytelniku, jak ta mała osóbka zdaje się czynić
podziale pracy. Mam na myśli tutaj rzemiosła,
wysiłki, by wspiąć się na wy\
yny drugiej, jak
funkcje i profesje. Ka\
da profesja obdarza tych,
\
aba, która chciałaby dorównać wołowi.
którzy do niej wchodzą, pewnymi duchowymi
przyzwyczajeniami oraz szczególnymi cechami
m
charakteru, dzięki którym upodabniają się do
siebie, a tak\
e odró\
niają się od innych. W ten
Niestety, nie mo\
e tu być nawet mowy o
sposób w łonie du\
ego społeczeństwa tworzą
wyliczeniu poszczególnych cech charakteru,
się małe społeczności. Niewątpliwie są one wy-
które łączą się z pró\
nością, lub tych, które
nikiem tej samej organizacji, co wszelkie
współzawodniczą z nią w ściąganiu na siebie
społeczeństwo. A jednak, gdyby się wyosob-
uwagi komediopisarzy. Jak wykazaliśmy,
niły za bardzo, stałyby się groz
ne dla więzi
wszystkie wady, a nawet niektóre zalety, mogą
społecznej. Otó\
funkcją śmiechu jest tłumienie
stać się śmieszne. Nawet gdyby ktoś zdołał
tych separatystycznych dą\
eń. Jego rolą jest
sporządzić listę znanych śmiesz-nostek,
naprawa przeobra\
ająca zesztywnienie w
komedia postara się tę listę przedłu\
yć, nie tyle
giętkość, przystosowanie ka\
dego do
oczywiście stwarzając śmiesznostki czysto
wszystkich, zaokrąglanie kantów. Mamy tutaj
fantastyczne, ile wydobywając z nich
do czynienia z rodzajem komizmu, którego
k i e r u n k i komiczne, dotąd nie zauwa\
one. W
odmiany mo\
na z góry określić. Nazwiemy
ten sposób wyobraz
nia wykrawać będzie coraz
go, jeśli mo\
na, komizmem
to nowe figury ze zło\
onego rysunku zawsze
profesjonalnym.
tego samego kobierca. Warunkiem istotnym,
Nie będę się wdawać w szczegóły tych
jak wiemy, jest to, by ka\
da szczególna cecha
odmian. Wolę raczej poło\
yć nacisk na ich
poddana obserwacji przeobraziła się następnie
cechy wspólne. W pierwszym rzędzie umieszczę
w rodzaj ram, w które będzie mogło wiele osób
figurę pró\
ności zawodowej. Ka\
dy z
się wcisnąć.
nauczycieli pana Jourdain stawia swoją 14 
Z
miech
104
211
210
jak to jest u innych ludzi. Przypomnę słowa
umiejętność ponad pozostałe. U Labiche'a
sędziego Dandin, który zapytywany przez
występuje postać, która nie pojmuje, jak
Izabelę, jak mo\
e patrzeć na tortury
mo\
na być czymś innym ni\
handlarzem
nieszczęsnych skazańców, powiada:  Có\
!
drewna. Jest to oczywiście handlarz drewna.
Zawsze dzięki temu zleci człowiekowi jedna
Pró\
ność zresztą objawia tu skłonność do
78)
lub dwie godzinki" . Rodzaj znieczulenia
nabierania cech u r o cz y s t y c h w tej mierze, w
zawodowego uosabianego przez Tartuffe'a
jakiej wykonywana profesja zawiera więcej blagi
dochodzi do głosu, co prawda, ustami Orgona:
i szarlatanerii. Jest bowiem rzeczą.
znamienną, \
e im jakaś umiejętność jest
Mógłbym na zgon dziś patrzeć matki, dzieci, \
ony I nie
bardziej sporna, tym bardziej wmawiają
uczułbym w sercu, ot, nawet ukłucia 79).
sobie jej przedstawiciele, \
e są jakąś sektą
Jednak\
e najpospolitszym środkiem
kapłańską, i wymagają, by oddawać cześć ich
ośmieszenia jakiejś profesji jest osadzenie jej
misteriom. U\
yteczne zawody są oczywiście
w języku, którego u\
ywa; ka\
my tylko
stworzone dla klienteli, atoli te, których
sędziemu, lekarzowi, \
ołnierzowi stosować do
u\
yteczność jest bardziej wątpliwa, muszą
spraw codziennych język u\
ywany w prawo-
uzasadniać swoje istnienie szerzeniem
dawstwie, medycynie czy strategii, jakby nie
przeświadczenia, \
e to klientela jest stworzona
byli zdolni mówić tak jak wszyscy! Zazwy-
dla nich; to właśnie złudzenie le\
y u
czaj ten rodzaj komizmu jest dosyć płaski.
podstawy napuszoności. Stąd wywodzi się po
Niemniej nabiera on delikatności, jak to
części komizm Molierowskich lekarzy,
określamy, gdy równocześnie z przyzwycza-
którzy traktują chorego, jak gdyby był
jeniem zawodowym odsłania szczególną ce-
stworzony dla lekarza, i nawet naturę mają za
chę charakteru. Przypomnę gracza Regnarda z
zale\
ną, od medycyny.
taką pomysłowością u\
ywającego na co dzień
Inną formą tego komicznego usztywnienia
karcianego języka; otó\
nadając swemu [ Pobierz całość w formacie PDF ]